دانستنی های باغ فین کاشان

دانستنی های باغ فین کاشان- مجله ی هتل متل

 به جرئت می توان گفت که باغ فین یکی از مهم ترین و معروف ترن جاذبه های گردشگری شهر کاشان است . فواره‌های متعدد، صدای دلنشین آب و درختان سربه‌فلک‌کشیده، زیبایی دوچندانی به این عمارت بخشیده به طوریکه  اغلب گردشگران بدون بازدید از این عمارت تاریخی از شهر کاشان عبور نمی کنند. برای آشنایَی بیشتر با دانستنی های  باغ فین کاشان در ادامه ی این مقاله همراه ما باشید.

علت نام گذاری باغ فین

اولین نکته ایی که در مقاله ی دانستنی های باغ فین کاشان به آن اشاره می کنیم، علت نام گذاری باغ است. شاید شما نیز در هنگام بازدید از این عمارت تاریخی این سوال را از خود پرسیده باشد که چرا  این عمارت « فین » نام دارد.

برخی گفته‌اند که کلمه فین ، در اصل پین، به‌معنای پایان در فارسی باستان بوده است که می‌تواند صحیح باشد؛ زیرا این منطقه پایان شهر محسوب می‌شد. علاوه بر این، برخی اعتقاد دارند که فین از کلمه «فینه » اقتباس شده است؛ چراکه مردم این منطقه در قدیم، کلاهی به نام فینه بر سر می‌گذاشتند.

تاریخچه باغ فین کاشان

منطقه ی فين به‌خاطر چشمه‌ای که در آن جريان دارد، از گذشته‌های دور، مورد توجه پادشاهان و حاکمان بوده است. قدمت باغ فین به‌طور دقیق مشخص نیست و از همین رو برخی زمان ساخت آن را به دوران اردشیر بابکان نسبت می‌دهند؛ اما آنچه مسلم است اولین اشاره به باغ فین در منابع تاریخی به زمان یعقوب لیث صفاری مربوط می‌شود که از وجود یک چشمه و باغ در بیابان‌های مرکزی ایران صحبت کرده است.

طبق منابع تاریخی، عده‌ای از کارشناسان دوران آل‌بویه را به‌عنوان زمان شکل‌گیری باغ فین می دانند.  برخی نیز آن را به عصر ایلخانی نسبت داده‌اند.به‌خصوص که یاقوت حموی، از تاریخ‌نویسان قرن هفتم هجری قمری، راجع به گردش مردم كاشان در باغ‌های فین نیز سخن گفته بود.

 باغ فین در دوران صفویه

در اواخر حکومت مغول‌ها بر ایران زلزله‌ بزرگی باعث خراب شدن باغ کهنه شد. شاه عباس صفوی دستور داد باغ دیگری بسازند. و باغ نو در این زمان شکل گرفت.

  مهم‌ترین ساختمان‌های باغ نو ؛ مانند کوشک صفوی، بنای سردر ورودی و یکی از حمام‌های باغ در دوره‌ پادشاهی شاه عباس دوم و شاه صفی ساخته شد. شاه سلیمان هم دستور ساخت صفه‌ای در اطراف چشمه‌ فین را داد.  با انجام این کار نام چشمه یه چشمه ی سلیمانیه تغییر کرد.

شاه عباس همچنین به‌منظور جلوگیری از خطر وقوع سیل، دستور ساخت سدی از سنگ و ساروج را در یک كیلومتری جنوب باغ داد که هنوز هم وجود دارد.

کار ساخت و توسعه باغ نو پس از شاه عباس و در عصر شاه صفی و شاه‌ عباس دوم نیز ادامه یافت.

بعد از دوران صفویه ایران درگیر حمله‌ افغان‌ها و لشکرکشی‌های نادرشاه شد. به همین دلیل در آن زمان باغ فین زیاد مورد توجه نبود. همین کم توجهی و تعدادی زلزله‌ پی‌در‌پی باعث شد تا ساختمان‌های باغ تخریب شود.

دوران زندیه

باغ فین کاشان از اواخر دوره صفویه تا دوره زندیه از دوران اوج خود فاصله گرفت؛ تا اینکه کریمخان زند به حاکم کاشان دستور احیا و مرمت باغ و بناهای موجود در آن را صادر کرد. هم‌زمان با این مرمت‌ها، بنای جدیدی موسوم به «خلوت کریمخانی» نیز به باغ اضافه شد.

دوران قاجار

اما دومین دوره‌ طلایی باغ؛ دوره‌ی قاجار بود. به دلیل زندگی کردن داماد فتحعلی‌‌شاه در باغ ساختمان‌های زیادی به باغ فین اضافه شد.

اکثر بناهای امروزی باغ حاصل دوران فتحعلی‌ شاه قاجار هستند که علاقه‌ زیادی به باغ و چشمه فین داشت. طبق دستور او، حكمران كاشان موظف شد با انجام یک سری مرمت و بازسازی، ظاهری شاهانه به باغ فین بدهد. از همین رو علاوه بر حمام کوچکی در مجاورت حمام صفوی، عمارتی در کنار خلوت کریمخانی بنا شد. عمارت فتحعلی شاهی را می‌توانید در سمت جنوب شرقی باغ فین پیدا کنید.

از دیگر تغییرات این دوره می‌توان به‌اضافه‌شدن نقاشی‌هایی با تصاویری از شکار ، ساخت حمام سلطنتی و خلوت نظام الدوله اشاره کرد.

در این زمان سه برج دیگر به چهار برج قبلب اضافه شد. ساختمان خلوت نظام‌الدوله که در واقع حرمسرا و اندرونی بود هم در خارج از فضای باغ ساخته شد. علاوه بر این گیاهان باغ هم در این دوره در بهترین حالت خود قرار داشتند. هر چند پس از مرگ فتحعلی شاه توجه کمتری به ظاهر باغ فین شد. ولی پررنگ‌ترین اتفاق تاریخی این باغ که دلیل معروفیت امروز آن هم است در همین دوره اتفاق افتاد.

دوران پهلوی

در این دوره در سال ۱۳۱۴ باغ فین به ثبت ملی رسید و همین موضوع باعث توجه بیش از پیش به این اثر حیرت‌انگیز شد. درست در همین زمان مرمت استخر مرکزی باغ در دستور کار قرار گرفت. در سال ۱۳۳۶ هم سنگ بنای موزه ملی کاشان روی بقایای خلوت نظام‌الدوله نهاده شد. علاوه بر بنایی که در نزدیکی حمام‌ها و کتابخانه احداث شد، بخش‌های زیادی از باغ فین نظیر کوشک‌ها در سال ۱۳۵۷ مرمت شدند.

 گفتنی است پرونده ثبت جهانی باغ فین در سال ۱۳۸۹ تشکیل شد و به‌دنبال درخواست یونسکو تغییراتی در پیاده‌روها و سنگ‌فرش‌های باغ صورت گرفت.

وقایع تاریخی باغ فین کاشان

باغ فین در طول تاریخ شاهد رویدادها و اتفاق‌های مهمی بوده است که مجموع آنها بر شهرت این باغ افزوده است. بنابر این در مقاله ی دانستنی های حمام فین کاشان ، به اختصار به برخی از آن‌ها می‌پردازیم.

جشن شاه اسماعیل صفوی

شاه اسماعیل صفوی در آغاز حکومت خود به کاشان می‌رود و در باغ فین جشنی برای عموم مردم برگزار می‌کند. مردم نیز به افتخار حضور او شهر را آذین می‌بندند.

قتل خضر نهاوندی، حاکم کاشان

خضر نهاوندی، برای سال‌ها حاکم كاشان بود و قدرت زیادی داشت تا حدی که این اقتدار موجب نگرانی شاه عباس شد. حوالی سال ۹۸۶ هجری شمسی، او در باغ فین مورد حمله قرار گرفت و کشته شد. بعدها  این اتفاق یک قتل سیاسی تعبیر می شود که به دستور شاه انجام شده بود.

مرگ شاه صفی

 بنا بر روایتی شاه صفی  در آخرین سفرش که در عمارت دولتخانه اقامت داشت، در اثر مصرف بیش از اندازه مشروب، جان خود را از دست داد. پس از این واقعه، فرزند ۱۰ ساله او در همین باغ تاج‌گذاری کرد.

قتل امیر کبیر

 مهم تری واقعه اییکه در باغ فین اتفاق افتاده است، قتل محمد تقی فراهانی معروف به امیر کبیر ، صدراعظم ناصرالدین شاه است.

 میرزا تقی خان فراهانی امیر کبیر که با اقداماتی همچون تاسیس دارالفنون، ساماندهی ارتش، تقسیم آب کرج، تعیین حقوق برای درباریان و… نقش بسزایی در آبادانی ایران داشت؛ با وجود دشمنانی نظیر مادر شاه و حاج علی خان مراغه‌ای ، در نهایت  از مقام صدارت عزل و به کاشان تبعید شد.

هر چند مدتی بعد ناصرالدین شاه پشیمان می‌شود و خلعتی برای او می‌فرستد اما دشمنان از این فرصت به دست آمده سو استفاده می کنند و امضای حکم قتل امیر کبیر را از شاه می گیرند.

پناهگاه نایب حسین کاشی

نایب حسین كاشی و یارانش از یاغیان دوران محمدعلی شاه ؛ برای مدت 14 سال در این باغ اقامت داشتند و سرانجام دولت مركزی آن‌ها را دستگیر کرد و در سال ۱۲۹۸ شمسی، حكم اعدام‌شان  را صادر کردند.

معماری باغ فین کاشان

 در این قسمت از مقاله ی دانستنی های باغ فین کاشان به معماری زیبا و بناهای موجود در این باغ اشاره می کنیم.در معماری باغ فین کاشان علاوه بر عناصر پویای آب و درخت، عناصر ثابت معماری، یعنی بناها، به چشم می‌خورند که در کنار هم فضایی رویایی را به وجود آورده‌اند. با اینکه حفظ تقارن اهمیت ویژه‌ای در طراحی اولیه باغ داشته‌، به مرور زمان این موضوع به حاشیه رفته که در محورهای باغ و سازه‌های الحاقی پس از دوره صفویه مشهود است.

 حوض جوشان

این حوض ۱۶۰ حفره دارد که هر یک نماد گل‌های  فرش های کاشان بودند. عملکرد جالب این حفره‌ها به این شکل بوده است که وقتی آب از اولین حفره به‌صورت فواره بیرون می‌زد، دومین حفره به‌عنوان مکش آب عمل می‌کرد. در نتیجه نیمی از حفره‌‌ها برای فواره و نیمی دیگر برای مکش آب بودند و از آنجا که ورود و خروج آب به‌طور یکسان انجام می‌شد، آبی از حوض سرریز نمی‌شد. همین ویژگی‌ها آن را به شاهکار هنر آب‌رسانی تبدیل کرده است و این طور به نظر می‌رسد که از طرح‌های غیاث‌الدین جمشید کاشانی است و ابعاد آن از نسبت طلایی پیروی می‌کند.

کف این حوض تماما کاشی‌کاری و دارای نقوشی مشابه قالی‌های کاشان است. این کاشی‌ها در اوایل دوره رضا شاه توسط غارتگرانی به سرکردگی نایب حسین کاشی، به غارت رفت. هرچند به‌دلیل نداشتن مهارت در تعبیه سیستم پیچیده کاشی‌ها، آن‌ها هیچ کارایی نداشتند و به‌ غیر از تعدادی که از بین رفتند، بخشی از این کاشی‌ها به موزه لوور پاریس فروخته شدند.

حوض دوازده فواره

حوض دوازده فواره در زمان محمد شاه قاجار ساخته شد و حوضی شبیه به جوی آب پر از فواره است . اين بخش بعد از حوض جوشان قرار دارد که وقتی آب به داخل حوض فرو می‌‌رود، به‌وسیله تنبوشه‌های سفالی به حوض دوازده فواره سرازير می‌شود و به همین ترتیب فواره‌های این حوض به کار می‌افتند. شاید جالب باشد بدانید فلسفه استفاده از حوض‌خانه و آب‌نما در باغ‌های ايرانی، ايجاد حس آرامش و همین طور خنک‌كردن هوای محیط بوده است.

بناهای موجود در باغ فین

كوشک صفوی

کوشک صفوی در زمان شاه عباس اول در دو طبقه ساخته شد تا محلی برای مراسم جشن و تفریح و تفرج باشد. عمارت كلاه فرنگی در دوره‌ شاه صفی به آن اضافه شد كه اثری از آن باقی نمانده است.

كوشک صفوی به‌شکل چهارضلعی است که حوض فوق‌العاده زیبایی در مركز آن وجود دارد. نقاشی‌های کم‌رنگی از رضا مصور کاشی در ورودی عمارت به چشم می‌خورد که برای هر بیننده‌ای جذاب است. این نقاشی‌ها در اثر حمله افغان‌ها و زلزله دچار آسیب شدند و در زمان قاجار هم روی آن‌ها گچ‌اندود شد؛ هرچند در حال حاضر بخشی از آن‌ها را از زیر گچ بیرون آورده‌اند.

شاخصه دیگر این بنا را می‌توان جریان آب در دو طرف عمارت دانست که بخش اصلی آن شامل استخر بزرگی در پایین‌ دست کوشک و حوض دوازده فواره در بالادست آن می‌شود.

عمارت سردر

عمارت سردر، ساختمانی دو طبقه است که در همان بدو ورود به باغ فین قرار دارد. این سازه که مربوط به دوره ی صفوی است ، دارای تالاری است که نقش اتصال بیرون و درون باغ به یکدیگر را بر عهده دارد. در طبقه‌ پایین بنا یک هشتی به چشم می‌خورد که مراجعه‌کنندگان در این محل منتظر می‌ماندند. پس از این هشتی، دالان ورودی و اتاق‌های جانبی قرار گرفته‌اند. عمارت سردر علاوه بر تالاری وسيع، ايوان‌هايی دارد که آن را به چهار طرف باغ مشرف می‌کنند.

 اتاق شاه نشین

 این اتاق به دستور محمد شاه قاجار ساخته شد. اتاق شاه نشین به‌عنوان اتاق پنج‌ دری و اتاق ارسی نیز شناخته می‌شود علت نام گذاری آن وجود پنج در (پنجره) مشرف به حياط و همین طور بازشوهای كشويی عمودی مربوط است. اتاق‌هایی موسوم به اتاق‌های گوشواره برای خدمه در طرفین این بنا وجود دارد و خدمه برای انجام تشریفات، به‌جای در اصلی از در‌های جانبی استفاده می‌کردند.

اتاق تشریفات دارای پنج دری با پنجره‌های اُرسی است و گل میخ‌هایی روی آن وجود دارد که علاوه بر جنبه زیبایی، برای محافظت از چوب در برابر موریانه بوده‌اند. شیشه‌های رنگی این اتاق نیز بسیار دیدنی هستند. یکی از دلایل به‌کارگیری این نوع شیشه، دفع حشرات بوده است. برای اینکه نم حوض وسط اتاق به این بنا آسیب وارد نکند، کانال‌هایی در ازاره‌ها وجود دارد که باعث جریان هوا در پشت دیوار اصلی می‌شود.

کوشک قاجار

 کوشک قاجار با دستور فتحعلی شاه در سال ۱۱۸۹ شمسی ساخته شد . به همین جهت با نام‌های صوفه فتحعلی شاهی و شترگلوی فتحعلی شاهی نیزمعروف است. از بخش‌های مختلف این بنا می‌توان به چهار طاقی با حوض جوشان، حوضخانه و صفه‌ چهار ایوانی سرپوشیده و شاه نشین اشاره کرد. دو حیاط خلوت در ضلع جنوبی و شمالی کوشک وجود دارد که مجهز به چندین اتاق و لوازم سکونت زندگی هستند.

در سقف ساختمان کوشک می‌توان شاهد نقاشی‌هایی از صنیع الملک غفاری بود که بخش‌های زیادی از آن به‌خاطر بی‌توجهی و در اثر عوامل انسانی، رطوبت و نم از بین رفته‌اند. جالب است بدانید که سال‌ها بعد عکسی از این نقاشی‌های زیبا در آلبوم یک گردشگر فرانسوی پیدا شد و به این ترتیب توسط استاد مطیفی‌فر بازسازی شدند. نقاشی‌های بالای حوض به بزم‌های شاهانه، شکارگاه، قصه‌های قرآنی و وقایع خود باغ مربوط می‌شوند.

چشمه ی زنانه

چای‌خانه که قبلا چشمه زنانه نامیده می‌شد، در کنار کوشک قاجار قرار دارد.  آب ورودی به باغ در این نقطه به سه بخش تقسیم می‌شود و در زیر حوض جوشان، حوض کوشک قاجار و حوض کوشک صفوی (شتر گلوی صفوی) جریان می‌یابد و آب فواره‌ها و جوی‌ها را تامین می‌کند.

تکنیک این جریان آب‌رسانی با استفاده از تنبوشه‌‌های سفالی انجام می‌شود که آب چشمه سلیمانیه را به شتر گلوی صفوی هدایت می‌کند. در ادامه به‌دلیل انحنایی که در انتهای لوله یا همان شتر گلو وجود دارد، آب به‌صورت یکنواخت از لوله خارج می‌شود.

 حمام ها

دو حمام در باغ فین وجود دارد که صرفا به‌دلیل قرارگیری در باغ فین، به‌عنوان حمام فین شناخته می‌شوند. در واقع این حمام‌ها از مهم‌ترین و معروف‌ترین سازه‌های باغ به حساب می‌آیند و علت این امر هم به واقعه قتل امیر کبیر برمی‌گردد.

حمام سلطنتی

حمام سلطنتی در سال ۱۱۸۹ هجری شمسی به دستور فتحعلی شاه ساخته شد تا شاهان قاجار هنگام تفرج در باغ از این حمام استفاده کنند. این حمام بخش‌های مختلفی همچون رختکن، سربینه، دالانی فرعی و صحن اصلی دارد. صحن اصلی حمام نیز اجزای خاص خود را دارد و شامل شاه نشین، اتاق‌های حجامت، خزینه، حوض آب گرم، حوض آب سرد و حوض آب نیمه‌گرم می‌شود.

حمام صفوی یا حمام امیرکبیر

حمام صفوی (حمام کوچک) همان جایی است که صدر اعظم ایران زمین در ۲۰ دی ۱۲۳۰ هجری شمسی به قتل رسید و به همین دلیل با نام حمام امیر کبیر شناخته می‌شود. قدمت این حمام به سال 822 هجری شمسی می رسد. اکثر بخش‌های آن مشابه حمام سلطنتی است. از بخش‌های جذاب حمام می‌توان به هفت کاشی در خزانه آن اشاره کرد که قدمت‌شان به حدود ۵۰۰ سال می‌رسد.

حیاط خلوت کریم‌خانی

 حیاط خلوت کریمخانی که به دستور کریم‌خان زند در جبهه‌ جنوب‌غربی باغ ساخته شد، از اتاق‌های پنج دری، اتاق‌های ساده و یک حیاط کوچک تشکیل شده است. در واقع در دو طرف این حياط كوچک، اتاق‌های تودرتو قرار دارند.

برج و باروی باغ

برج و باروی مستحكم از خصوصيات اصلی باغ فين است كه آن را به یک باغ قلعه تبدیل کرده‌اند . علاوه بر ایجاد ایمنی برای باغ، شكوهی شاهانه به آن داده‌اند که همین موضوع وجه تمایز آن با باغ‌های معمولی است. در زمان صفوی حصار اصلی باغ با چهار برج ساخته و در دوره‌های بعد دستخوش تغييرات و تخریب‌هایی شد. با این حال، در دوران قاجار سه برج به حصار محيطی باغ الحاق شد.

موزه ملی کاشان

 موزه ی ملی کاشان، در ضلع شمال غربی باغ فین قرار دارد .این موزه در سال ۱۳۴۶ شمسی روی خرابه‌های بنای خلوت نظام‌الدوله ساخته شد. در واقع نظام‌الدوله (داماد فتحعلی شاه) از باغ فين به‌عنوان محل سكونت و ديوانخانه خود استفاده می‌کرد. از اين رو اندرونی و حرم‌سرای خويش را در خارج از محدوده‌ اصلی باغ احداث کرد كه به خلوت نظام‌الدوله مشهور شد.

موزه ملی کاشان با مساحتی بالغ بر ۳۰۰ مترمربع، یک طبقه دارد که شامل تعدادی تالار بزرگ و کوچک و یک زیرزمین می‌شود. این موزه  سه بخش، مردم‌شناسی، باستان‌شناسی و صنایع‌دستی دارد.  علاوه بر ظروف سفالی پیش از اسلام و پس از آن، اشیای سرامیکی و پوشاک و کتابت و…نیز در آن وجود دارد. اشیای به‌دست‌آمده از حفاری‌های تپه سیلک و اشيای تاريخی شهرهای شوش، لرستان، اسماعيل آباد و… نیز جذابیتی دوچندان به بخش باستان‌شناسی آن بخشیده‌اند.

اصطبل

در مجاورت موزه، آثاری از یک اصطبل وجود دارد. مستندات معدودی در این رابطه وجود دارد، نظیر طرح ماكسيم سيرو که در كتاب کاروان‌سراهای ایران و ساختمان‌های کوچک میان راه‌ها آمده است. این طور به نظر می‌رسد که قدمت این اصطبل با خلوت نظام الدوله یکسان باشد.

کتابخانه

در متون تاریخی از ساختمان كتابخانه (عمارت بادگير) واقع در ضلع شرقی باغ، حرفی به ميان نیامده. اما مسلما این ساختمان در دوران قاجار به محور عرضی باغ اضافه شده است. اين بنا از سال ۱۳۳۴ شمسی به‌عنوان كتابخانه عمومی اميركبير استفاده می‌شود.

دیدنی های اطراف باغ فین

 بعد از آشنایی با بناهای موجود در باغ بد نیست تا در مقاله ی دانستنی های باغ فین کاشان با مناطق دیدنی اطراف آن نیز آشنا شویم.  از جمله مناطق دیدنی اطراف باغ فین می توان به موارد زیر اشاره کرد:

تپه سیلک، خانه ی طباطبائی ها،مسجد و مدرسه ی آقابزرگ و حما سلطان امیر احمد

 در  مقاله ی دانستنی های باغ فین کاشان ، شما را با یکی از مهمترین آثار باستانی شهر کاشان آشنا کردیم.

 برای داشتن سفر ارزان می توانید به وب سایت هتل متل مراجعه کنید.

 در هتل متل شما با مقایسه ی قیمت انواع بلیط هواپیما و هتل، می توانید مناسب ترین و به صرفه ترین انتخاب را انجام دهید.